Emerytura po mężu

Kto może zwrócić się do ZUS z wnioskiem o przyznanie prawa do renty rodzinnej?

Prawo do emerytury ma charakter osobisty i niezbywalny. Ustaje – zgodnie z art. 101 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. U. 2004 r. Nr 39, poz. 353; dalej jako – u.e.r.) – z chwilą śmierci osoby uprawnionej do świadczenia.

Przysługuje jednakże wdowie prawo wystąpienia do ZUS-u z wnioskiem o przyznanie prawa do renty rodzinnej. Możliwość wypłaty tego świadczenia przewidują przepisy u.e.r. po spełnieniu określonych w art. 65 i n. u.e.r. przesłanek.

Z wnioskiem o przyznanie prawa do renty może zwrócić się osoba uprawniona tylko w tej sytuacji, gdy zmarły w chwili śmierci miał ustalone prawo do emerytury lub renty, albo spełniał warunki przewidziane prawem do nabycia tych świadczeń. Osobą uprawnioną (oprócz innych enumeratywnie wymienionych w art. 67 u.e.r. członków rodziny zmarłego), jest wdowa, jeżeli, zgodnie z art. 70 u.e.r.:

1. w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat,
2. osiągnęła wiek 50 lat, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od śmierci małżonka,
3. w chwili śmierci męża była niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 u.e.r., przy czym nie ma znaczenia, czy niezdolność ta ma charakter całkowity czy częściowy,
4. stała się niezdolna do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od śmierci małżonka,
5. wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat,
6. sprawuje opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, uprawnionym do renty rodzinnej,
7. sprawuje opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej,
8. osiągnęła wiek 50 lat, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania:
• co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18,
• dziecka całkowicie niezdolnego do pracy, uprawnionego do renty rodzinnej,
• dziecka całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, uprawnionego do renty rodzinnej,
9. stała się niezdolna do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania:
• co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat,
• dziecka całkowicie niezdolnego do pracy, uprawnionego do renty rodzinnej,
• dziecka całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, uprawnionego do renty rodzinnej.

Zobacz również: Zbieg renty socjalnej i rodzinnej

Co jeśli ustępuje niezdolność do pracy będąca podstawą przyznania renty?

W sytuacji gdy niezdolność do pracy (będąca podstawą przyznania renty rodzinnej) ustąpi, następuje utrata prawa do renty. Podlega ono przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stanie się niezdolny do pracy (art. 61 u.e.r.).

Warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej jest pozostawanie małżonki do chwili śmierci męża we wspólności małżeńskiej. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 października 2000 r., III AUa 410/2000, OSA 2001 nr 6 poz. 25 „pojęcie «wspólności małżeńskiej», przewidzianej w przepisie art. 70 ust. 3 u.e.r., obejmuje nie tylko wspólność majątkową małżeńską, lecz także więź duchową, osobistą, emocjonalną i uczuciową” (podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1999 r., II UKN 320/98, OSNAPiUS 2000 r. nr 5 poz. 191). Istnienie lub nieistnienie faktycznej wspólności małżeńskiej należy do sfery ustaleń faktycznych, które pozostają w gestii organu ubezpieczeniowego.

Czy rozwiedziona małżonka lub wdowa ma prawo do renty po mężu?

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która w chwili śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełnia warunki określone powyżej oraz w dniu śmierci męża posiadała prawo do alimentów z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Równocześnie zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1993 r., II URN 61/92, OSNCP 1994 r. nr 3 poz. 68: „W sytuacji, kiedy między rozwiedzionymi małżonkami istniała po rozwodzie i trwała aż do śmierci byłego małżonka rzeczywista wieź materialna i duchowa, była żona może domagać się przyznania renty rodzinnej po nim – nawet wówczas, gdy w chwili śmierci nie miała ustalonego wyrokiem sądowym lub ugodą prawa do alimentów”.

Wdowa pozostająca we wspólności małżeńskiej przed śmiercią męża, która nie spełnia podanych powyżej warunków, może starać się o przyznanie prawa do okresowej renty rodzinnej, jeżeli nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania. W tym wypadku renta przysługuje:

• przez okres jednego roku od chwili śmierci męża lub
• w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od chwili śmierci męża.

Uprawnienie to nie przysługuje małżonce rozwiedzionej po śmierci byłego męża.

Renta rodzinna dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia (w tym konkretnym przypadku – emerytury), które przysługiwałoby zmarłemu.

Kiedy następuje wypłata renty rodzinnej?

Wypłata świadczenia następuje od dnia powstania prawa do świadczenia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym złożono wniosek. W przypadku zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć emeryta (rencisty, ubezpieczonego), rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci (art. 129 u.e.r.). Za datę wniosku przyjmuje się (§ 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń):

• datę złożenia wniosku na piśmie w organie rentowym, lub
• datę ustnego zgłoszenia wniosku do protokołu w organie rentowym, lub
• datę sporządzenia wniosku przez zakład pracy, lub
• w razie przesłania wniosku za pośrednictwem poczty – datę nadania wniosku w polskim urzędzie pocztowo-telekomunikacyjnym.

Wspólność małżeńska a prawo do renty rodzinnej

W świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego użyty w tym kontekście zwrot normatywny „wspólność małżeńska” (art. 70 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a uprzednio art. 41 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin), który nie został zdefiniowany przez ustawodawcę, nie jest synonimem „wspólności majątkowej” (wspólności ustawowej) małżonków, o której mowa w przepisach art. 31 oraz art. 48 i nast. ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. „Wspólność małżeńska” oznacza natomiast sytuację, w której pomiędzy obojgiem małżonkami istnieje więź ekonomiczna i emocjonalna, która przejawiać się może między innymi we wspólnym zamieszkiwaniu i prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, wspólnym pożyciu, wierności i pomocy we współdziałaniu dla dobra założonej rodziny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1997 r. II UKN 17/97 OSNAPiUS 1997/23 poz. 477; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1997 r. II UKN 122/97 OSNAPiUS 1998/6 poz. 189; wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2004 r. II UK 78/2004 OSNP 2005/12 poz. 179). Jednakże okoliczność, że małżonkowie nie mieszkają razem i dlatego nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego sama przez się nie przesądza jeszcze o tym, że nie pozostają oni we „wspólności małżeńskiej”. Jeżeli bowiem nie orzeczono rozwodu albo separacji, to z samego faktu trwania małżeństwa należy domniemywać, że pomiędzy małżonkami istnieje „wspólność małżeńska”, chyba że w konkretnym wypadku organ rentowy wykaże, iż „do dnia śmierci męża małżonkowie nie pozostawali we wspólności małżeńskiej”.

Reasumując – aby Pana partnerka mogła w przyszłości starać się o rentę rodzinną po Panu:

• musi być Pana żoną w świetle prawa rodzinnego i cywilnego, nie sam kościelny ślub, ale cywilny, ewentualnie konkordatowy;
• musi pozostawać z Panem we wspólności małżeńskiej.

Zobacz również: Emerytura po rozwodzie po byłym mężu

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.